Historia eksperymentu

Już sam tytuł książki brytyjskiego historyka Roberta Service'a ukazuje jak ambitnego zadania podjął się autor. I choć podkreśla on, że z uwagi na obszerność tematu musiał dokonać pewnych wyborów, to jej lektura jest prawdziwą intelektualną przygodą, pozwalającą bądź to poznać pewne fakty i zdarzenia, bądź uporządkować je sobie.

Service przedstawia narodziny idei komunizmu, ukazuje chaos końca belle epoque i zbieg wielu okoliczności, które sprawiły, że komunizm, będący jedynie modnym wówczas trendem intelektualnym, stał się ustrojem politycznym. Rozpoczął się zakrojony na szeroką skalę eksperyment na żywym organizmie społecznym. Piękna - dla wielu - idea, stworzyła represyjny ustrój, odbierający obywatelom ich podmiotowość i większość praw, tworzący liczne patologie. W dodatku okazał się on niewydolny ekonomicznie.

Książkę czyta się świetnie. Mimo gigantycznej ilości przytaczanych faktów, jest napisana żywym , interesującym językiem. Ma jednak jedną, zasadniczą wadę. Jak zdecydowana większość książek pisanych przez zachodnioeuropejskich historyków, jest adresowana głównie do czytelników z tego kręgu kulturowego. W związku z tym dla kogoś, kto spędził jakąś część swego świadomego życia w którymś z demoludów, nawet w „najweselszym z baraków obozu" w pewnych fragmentach jest ona mało odkrywcza.

Aby jednak nikogo nie zniechęcić, warto w tym momencie dodać, że autor opisuje temat w szerokim kontekście, zarysowując obszerne tło. To nie tylko historia tego ustroju w Związku Radzieckim i jego ówczesnych wschodnioeuropejskich satelitach, ale także w Azji i obu Amerykach. Zresztą także fakty związane z działalnością komunistów w takich krajach jak: Francja, Włochy czy Wielka Brytania mogą okazać się dla czytelnika z naszego kraju mało znane, a przez to wielce interesujące. Warto samemu wyrobić sobie szerszą perspektywę, z jakiej spojrzymy na historię tego ustroju.

Na zakończenie można mieć jeszcze jedną uwagę, ale tym razem już nie do samej książki, lecz jej polskiego tytułu. Dodanie do niego sformułowania „Historia zbrodniczej ideologii" być może poprawi sprzedaż książki, lecz może też zniechęcić. Może sugerować brak obiektywizmu i przedstawienie problemu z punktu widzenia jednej z opcji politycznych. Szczęśliwie tak jednak nie jest. Książka jest obiektywna. Trudno dyskutować z pewnymi faktami, z ogromem tragicznych zdarzeń związanych z praktycznym wdrażaniem idei komunizmu w życie. Można przyznać, że ta ideologia okazała się faktycznie zbrodnicza, lecz rozbudowanie oryginalnego tytułu „Comrades. A World History of Communism" jest chyba niepotrzebne.