Legenda drogi do wolności

Kolejna rocznica wydarzeń roku 1989 uświadamia, że tak naprawdę nie ma jednej wizji czy jednego odczytywania tego, co stoi u zarania współczesnej historii Polski. Wydarzenie Okrągłego Stołu obrosło legendami, także tymi czarnymi, jak chyba żadne inne wydarzenie z historii Polski po II wojnie światowej. Wspólnym mianownikiem jest odczytywanie roku 1989 jako pewnego rodzaju mitu założycielskiego będącego formą legitymizowana współczesnej rzeczywistości polityczno-społecznej.
Spory o miejsce, znaczenie i sposób obchodzenia tej rocznicy są dowodem z jednej strony wielkiego znaczenia przełomu roku 1989 z drugiej strony wieloznaczności tego wydarzenia czy też raczej ciągu wydarzeń. Książka Rewolucja Okrągłego Stołu Jana Skórzyńskiego jest próbą, kolejną po Ugoda i rewolucja. Władza i opozycja 1985-1989 i Od Solidarności do wolności, spojrzenia na tę tematykę. Autor jest historykiem i sposób podejścia do tematu ukazuje sprawny warsztat i biegłość w konstruowaniu narracji. Kolejne fakty, wypowiedzi i działania przedstawione są skrupulatnie i dokładnie. Oprócz faktów związanych z oficjalną częścią rozmów między władzą i opozycją autor odsłania niejako drugi nurt rozmów i wydarzeń zakulisowych. Obrady są w opinii autora, z czym trudno się nie zgodzić, wynikiem długiego procesu przygotowań i pewnego rodzaju dojrzewania obu stron. Autor nie pomija też kwestii, które w obiegowej opinii obrosły czarną legendą między innymi najgłośniejszego z nich, czyli spotkania w Magdalence.
Wyczerpujące i dokładne zestawienie faktów i wydarzeń uwiarygodnione jest postacią samego autora. Jan Skórzyński był jednym z działaczy opozycji, prezentuje jednak temat w poważny, profesjonalny sposób. Połączenie kunsztu i obiektywizmu naukowca z emocjami i subiektywizmem światka i uczestnika wydaje się być mocną stroną tej pozycji. Prezentowany temat zawęża się w zasadzie tylko do tematyki polskiej. Łatwo to zrozumieć, ponieważ Okrągły Stół lansowany jest jako specyficznie polskie wydarzenie, polska zasługa, niemalże pewnego rodzaju wyzwolenie i odkupienie całego świata lub jeśli nie całego to przynajmniej jego większej części. Nie sposób odmówić pewnych racji tym roszczeniom. Jan Skórzyński, podobnie zresztą jak chyba większość historyków i komentatorów, pomija szerszy kontekst. Okrągły Stół był rezultatem wielu wcześniejszych wydarzeń, między innymi zachwiań sytemu w Związku Radzieckim - w zasadzie okres Gorbaczowa to powolne i chyba świadome zmierzanie w kierunku autodestrukcji.
Podobnie brakuje czynnika amerykańskiego, wydarzenia w Polsce są monitorowane i w jakiś sposób skorelowane z relacjami na linii Waszyngton - Moskwa. Eksponując wydarzenia w Polsce, zapewne najbardziej spektakularne i promowane jako wzorcowe, autora nie wspomina nic o innych krajach demokracji ludowej. Tymczasem na Węgrzech granice z Austrią fizycznie zdemontowano już w kwietniu. A marazm komunistycznych ekip innych demoludów zwiastował rychłe zmiany. Książkę Jana Skórzyńskiego można potraktować jako wielką próbę prezentacji historycznej tematu Okrągłego Stołu. Wyczerpująca faktografia spełnia najostrzejsze kryteria historii jako nauki. Brakuje natomiast chyba zarysu szerszego kontekstu problemu.

Recenzent: Bartłomiej Tulej