Portret pisany miłością

„Piąta strona świata" - prozatorski debiut Kazimierza Kutza - to barwna, wielowątkowa opowieść pełna Śląska. Ten jawi się w niej jako miejsce głęboko nieoczywiste, przez złożoność swych losów o tyle intrygujące, co trudne do jednoznacznego opisania. Sportretowany z miłością bez patosu, dokładnością bez dłużyzn, wielką dozą szczerości i naturalności.
Już językowa płaszczyzna książki w wymowny sposób pokazuje nam złożoność śląskiej egzystencji. Mamy tu gwarę, polszczyznę potoczną i literacką, czasem pojawiają się zapożyczenia niemieckie. Język jest plastyczny, potoczysty, obrazowy, przeplata się w nim i dopełnia ostrość ocen i subtelność obserwacji. Wszystko to służy próbie opisania fenomenu „piątej strony" - istniejącej na uboczu, odtrąconej, zapomnianej, zawsze trochę gorszej. Ktoś z zewnątrz wplątał ją w machinę trudnej, bolesnej historii, której konsekwencje kształtują i kształtować będą kolejne pokolenia. Pełno w niej bólu, cierpienia, białych plam tajemnicy czy zapomnienia... W tyglu kultur, narodowości i przekonań równie łatwo odnaleźć się, co stracić orientację. Życie to nieustanna szkoła przystosowywania się do meandrów historii, która nigdy nie daje tej ziemi spokoju, wciąż angażując ją w konflikty, wojny, piętrząc ideologiczne i narodowościowe dylematy.
Kutz pokazuje w swojej książce rzadko spotykane spojrzenie na „kraj lat dziecinnych", który zwykło się, zarówno w literackim, jak i potocznym myśleniu, idealizować, uwznioślać, przedstawiać jako przestrzeń sielankowego ciepła i ładu. Tutaj jest on wartościowany dwoiście. Bagaż doświadczeń, jaki nam daje, to z jednej strony coś, co konstytuuje osobowość, pozwala na samookreślenie się w oparciu o zbiorową pamięć i historię. Jest to jednak także przymusowe, bezwiedne wtłoczenie jednostki w tryby życia gromady, organizmu, który nie rozumie i nie toleruje odmienności, wychodzenia ponad to, co znane i utrwalone. Jak zatem przetrwać? Kutz proponuje podjąć trud podobny do tego, jaki niesie na swych barkach „śląski Syzyf". Odrobina buntu jest tutaj niezbędna - nie chodzi tu jednak o naiwną, młodzieńczą negację wszystkiego, próbę całkowitego odcięcia się i stworzenia siebie od podstaw. Kluczem jest bunt konstruktywny, oparty na rozwoju, kształceniu, rosnącej świadomości siebie i otaczającego świata. Trzeba dążyć do rozwoju, wzrostu, nigdy jednak nie da się zrzucić z ramion tego wszystkiego, co wiąże nas z miejscem urodzenia. Co więcej, nie da się w całości przeniknąć i poznać tej misternej sieci pokrewieństw, podobieństw i powiązań.
Śląsk Kutza to miejsce, które daje się oswoić i zaakceptować dzięki jego mieszkańcom. To oni swoim dystansem, witalnością, budzącą podziw umiejętnością przetrwania w każdych warunkach, czynią go krainą fascynującą. W książce poznajemy imponującą galerię ich ściśle splątanych losów. Są tu powstańcy, intelektualiści, awanturnicy, przedsiębiorcze matki i filozofujący ojcowie. Celnie odmalowana panorama ludzi o losach śmiesznych, strasznych, czasem paradoksalnych, ale zawsze zdumiewających i przykuwających uwagę.

Recenzent: Marcin Nycz