Historia Zofia Posmysz

Zofia Posmysz urodziła się 23 sierpnia 1923 roku w Krakowie. Dzieciństwo spędziła w Prokocimiu, gdzie znajdowały się domy rodzin kolejarskich (ojciec był pomocnikiem maszynisty). Karierę aktorsko-muzyczną, jak również naukę Zofii, przerwał wybuch II wojny światowej, podczas której pracowała w fabryce kabli i kasynie, brała też udział w tajnych kompletach. Podczas jednego ze spotkań, 15 kwietnia 1942 roku, została aresztowana.

Więziona na Montelupich oraz Helclów, była brutalnie przesłuchiwana, następnie skazana na pracę w obozie Auschwitz, gdzie otrzymała numer 7566. Pracując w kompanii karnej przy oczyszczaniu stawów rybnych poznała Zosię Jachimczak, skrzypaczkę, pierwowzór literackiej Ptaszki z powieści „Wakacje nad Adriatykiem". Kolejnym miejscem pobytu była Brzezinka, gdzie Posmysz kilka razy otarła się o śmierć, między innymi zapadając na tyfus.

Przełomowym wydarzeniem dla więźniarki była posada sekretarki Annelise Franz. Skomplikowana, ambiwalentna relacja podległości i sympatii, której konsekwencją było niespotykanie przychylne traktowanie Zofii przez SS-mankę, stała się tematem najgłośniejszej powieści Posmysz (pierwotnie słuchowiska), „Pasażerki". 20 września 1963 roku odbyła się premiera jej filmowej adaptacji (po śmierci reżysera, Andrzeja Munka, pracę nad filmem dokończył Witold Lesiewicz).

Pod koniec lat 60. kompozytor Mieczysław Weinberg oraz Aleksander Miedwiediew, kierownik literacki moskiewskiego Teatru Bolszoj, wpadli na pomysł wystawienia opery na podstawie „Pasażerki". Przedstawienie nie zostało jednak zaakceptowane przez władze. Europejska prapremiera opery, w reżyserii Davida Pountneya, odbyła się dopiero w 2010 roku, w Bregencji nad Jeziorem Bodeńskim. Przedstawienie spotkało się z przychylną reakcją publiczności i samej Posmysz. Dziś opera wystawiana jest na całym świecie.

Po ewakuacji Auschwitz, Zofia została skierowana do obozów w Ravensbrück i Neustadt-Glewe, gdzie pozostała do maja 1945 roku. Po wojnie zamieszkała w Warszawie, pracowała jako korektorka w „Głosie Ludu" i „Robotniku". Brała udział w spotkaniach Związku Byłych Więźniów Politycznych.

W 1952 roku ukończyła polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim i podjęła pracę w Polskim Radiu, gdzie poznała swojego późniejszego męża, pisarza Jana Piaseckiego. To on namówił Zofię do tworzenia literatury obozowej. W radiu pracowała do 1975 roku, słuchacze zapamiętali ją przede wszystkim jako scenarzystkę kultowego słuchowiska „W Jezioranach".

Literacko debiutowała w 1945 roku („Znam katów z Belsen"), a dzięki wydanej w 1959 roku „Pasażerce" i sukcesowi ostatniego dzieła Munka, już w latach 60. stała się poczytną pisarką. W 2008 roku ukazała się najnowsza książka Posmysz, „Chrystus Oświęcimski", poświęcona poznanemu w Birkenau oficerowi Wojska Polskiego Tadeuszowi Lisowskiemu-Paolone.

Częstym tematem podejmowanym w utworach Posmysz jest muzyka. Zofia, sama od najmłodszych lat uzdolniona muzycznie, interesowała się paradoksem działalności orkiestr obozowych, które z jednej strony pozwalały na chwile wytchnienia za drutami, z drugiej były częścią mechanizmu torturowania więźniów. Tym samym jej twórczość wpisuje się w jedną z najgłośniejszych dyskusji po II wojnie światowej zapoczątkowanej przez Theodora Adorno - czy jest możliwa sztuka po Auschwitz?
Zofia Ulańska