"Dżentelmen w Moskwie" - przeczytajcie fragment

Księga Pierwsza
1922

Ambasador

21 czerwca 1922 roku o wpół do siódmej, gdy eskortowano hrabiego Aleksandra Iljicza Rostowa przez bramę Kremla na plac Czerwony, było pięknie i chłodno. Hrabia wyprężył pierś i nie zwalniając kroku, wciągnął powietrze w płuca jak ktoś, kto właśnie skończył pływać. Niebo miało dokładnie ten odcień błękitu, na którego tle kolory kopuł cerkwi Wasyla Błogosławionego prezentowały się najlepiej. Ich róż, zieleń i złoto połyskiwały, jakby jedynym sensem religii było wiwatowanie na cześć Najświętszego. Nawet młode bolszewiczki rozmawiające przed witrynami Państwowego Domu Towarowego zdawały się wystrojone dla uczczenia ostatnich dni wiosny.
- Witaj, dobry człowieku - zawołał hrabia do Fiodora na skraju placu. - Widzę, że jeżyny wcześnie obrodziły w tym roku!
Nie dając zdumionemu sprzedawcy owoców czasu na odpowiedź, hrabia z nawoskowanymi wąsami rozpostartymi niczym skrzydła mewy żwawo poszedł dalej. Mijając bramę Rezurekcyjną, odwrócił się plecami do bzów w parku Aleksandrowskim i ruszył w stronę placu Teatralnego, gdzie hotel Metropol stał w pełni swojej chwały. Gdy hrabia dotarł do progu, puścił oko do Pawła, popołudniowego portiera, i z wyciągniętą ręką odwrócił się do dwóch idących za nim żołnierzy.
- Dziękuję, panowie, że bezpiecznie odeskortowaliście mnie z powrotem. Nie będę dłużej potrzebował waszej pomocy.
Obaj żołnierze byli rosłymi chłopami, lecz aby spojrzeć hrabiemu w oczy, musieli unieść głowy i wyjrzeć spod czapek, gdyż - podobnie jak dziesięć pokoleń Rostowów - hrabia mierzył aż metr dziewięćdziesiąt.
- Idźcie dalej - powiedział ten o bardziej zbirowatym wyglądzie, kładąc rękę na kaburze karabinu. - Mamy was zaprowadzić do pokoju.
W holu hrabia wykonał zamaszysty gest, by jednocześnie pomachać niewzruszonemu Arkademu (który obsługiwał recepcję) i uroczej Walentynie (odkurzającej właśnie posążek). Choć pozdrawiał ich w ten sposób już ze sto razy, obydwoje wytrzeszczyli oczy ze zdumienia. Był to ten rodzaj powitania, jakiego można się spodziewać, zjawiając się na balu bez spodni. Minąwszy dziewczynkę mającą słabość do żółtego koloru, która czytała jakiś magazyn, siedząc w swoim ulubionym fotelu w holu, hrabia gwałtownie zatrzymał się przed palmami w donicach i zwrócił do swojej eskorty.
- Windą czy schodami, panowie?
Żołnierze spojrzeli po sobie, a potem na hrabiego i z powrotem na siebie, najwyraźniej nie potrafiąc się zdecydować. Jak żołnierz ma przetrwać na polu bitwy, zastanawiał się hrabia, skoro nie jest w stanie podjąć decyzji w kwestii sposobu dostania się na piętro.
- Schodami - wybrał w ich imieniu, po czym zaczął przeskakiwać po dwa stopnie naraz, jak to miał w zwyczaju od ukończenia akademii. Na trzecim piętrze ruszył korytarzem wyłożonym czerwoną wykładziną ku swojemu apartamentowi składającemu się z sypialni, łazienki, jadalni i okazałego salonu z dwuipółmetrowymi oknami wychodzącymi na lipy na placu Teatralnym. I tam czekała na niego największa przykrość, jaka miała go spotkać tego dnia. Przed otwartymi drzwiami jego apartamentu stał bowiem kapitan straży razem z Paszą i Pietią, dwoma boyami hotelowymi. Dwaj młodzieńcy z zakłopotaniem spojrzeli hrabiemu w oczy, gdyż najwyraźniej zwerbowano ich do zadania, które uważali za odrażające. Hrabia zwrócił się do oficera.
- Kapitanie, co to ma znaczyć?
Kapitan, który wydawał się lekko zaskoczony pytaniem, był jednak wystarczająco dobrze wyszkolony, by utrzymać emocje na wodzy.
- Jestem tu, by pokazać wam waszą kwaterę.
- To jest moja kwatera.
- Obawiam się, że już nie - odpowiedział kapitan, zdradzając radość ledwie zauważalnym uśmieszkiem. Zostawiwszy Paszę i Pietię z tyłu, kapitan poprowadził hrabiego i jego eskortę ku schodom dla personelu schowanym za niepozornymi drzwiami w sercu hotelu. Słabo oświetlone, ostro skręcały co pięć stopni, przywodząc na myśl dzwonnicę. Pokonali nimi trzy piętra i otworzywszy drzwi, znaleźli się w wąskim korytarzu prowadzącym do łazienki i sześciu pokoi przypominających klasztorne cele. Początkowo na strychu miały się mieścić kwatery lokajów i służących gości hotelu Metropol, lecz gdy zwyczaj podróżowania ze służbą wyszedł z mody, nieużywane pokoje zostały podporządkowane kaprysom codziennych naglących potrzeb - od tego czasu były składowiskiem przeróżnych gratów, zepsutych mebli i innego śmiecia. Tego dnia rano z pokoju znajdującego się najbliżej schodów wyniesiono wszystko oprócz łóżka z kutego żelaza, komody na trzech nogach i dekady kurzu. W kącie obok drzwi stała mała szafa, bardziej przypominająca budkę telefoniczną, dorzucona jakby po namyśle. Podążając za pochyłością dachu, sufit stopniowo opadał w miarę oddalania się od drzwi, tak że jedynym miejscem przy zewnętrznej ścianie, w którym hrabia mógł stanąć prosto, była lukarna z szybą wielkości szachownicy. Gdy dwaj gwardziści z zadowoleniem zajrzeli do środka, miły kapitan wyjaśnił, że wezwał boyów hotelowych, by pomogli hrabiemu przenieść część dobytku, która zmieści się w jego nowej kwaterze.
- A reszta?
- Stanie się własnością ludu.
A więc tak pogrywają, pomyślał hrabia.
- Doskonale.
Zbiegł po wąskich schodach, a gwardziści popędzili za nim, stukając karabinami o ścianę. Na trzecim piętrze przemaszerował korytarzem i wszedł do swojego apartamentu, gdzie dwaj boye hotelowi przywitali go zbolałymi minami.
- Wszystko w porządku, chłopcy - zapewnił ich hrabia, a potem zaczął pokazywać przedmioty. - To. Tamto. I to. Wszystkie książki.
Spośród mebli hrabia wybrał do nowej kwatery dwa fotele z wysokim oparciem, orientalny stolik do kawy należący niegdyś do jego babki oraz jej ulubiony komplet porcelanowych talerzy. Wybrał też dwie lampy stołowe z nóżkami w formie hebanowych słoni i portret swojej siostry Heleny namalowany przez Serowa podczas jego krótkiego pobytu w Leniwejgodzinie w 1908 roku. Nie zapomniał o skórzanej walizce, którą zaprojektował specjalnie dla niego Asprey w Londynie i którą jego dobry przyjaciel Miszka bardzo trafnie ochrzcił ambasadorem. Ktoś okazał się na tyle uprzejmy, by zanieść do sypialni jedną z waliz podróżnych hrabiego. Dlatego gdy boye hotelowi taszczyli na górę wspomniane przedmioty, hrabia wypełnił ją ubraniami i różnymi rzeczami osobistymi. Zauważywszy, że gwardziści popatrują na dwie butelki brandy na konsoli, je także wrzucił do walizy. A gdy zaniesiono ją na górę, wskazał biurko. Dwaj boye hotelowi w błękitnych uniformach, już poplamionych wskutek wysiłku, złapali biurko za rogi.
- Przecież ono waży z tonę - powiedział jeden do drugiego.
- Fortecą króla jest zamek - zauważył hrabia - a fortecą dżentelmena jego biurko.
Gdy boye hotelowi wytaszczyli mebel na korytarz, zegar dziadka Rostowa, któremu było pisane zostać w apartamencie, smętnie wybił ósmą. Kapitan już dawno wrócił na posterunek, a gwardziści, zamieniwszy buńczuczność na znudzenie, stali oparci o ścianę, strząsając popiół z papierosów na parkietową podłogę. Do okazałego salonu wpadało niesłabnące światło moskiewskiego letniego przesilenia. Hrabia z tęsknym spojrzeniem podszedł do okien w północnym rogu apartamentu. Ile godzin przed nimi spędził? Ile razy rano, ubrany w szlafrok i z kawą w ręku, patrzył, jak nowi przybysze z Sankt Petersburga wysiadają z taksówek, zmęczeni i znużeni nocną podróżą pociągiem? Przez ile zimowych wieczorów obserwował padający powoli śnieg i jakąś samotną postać, tęgą i niską, przechodzącą pod uliczną latarnią? W tej chwili na północnym krańcu placu jakiś młody oficer Armii Czerwonej wbiegał po schodach Teatru Wielkiego, przegapiwszy pierwsze pół godziny wieczornego spektaklu. Hrabia uśmiechnął się na wspomnienie młodości, w której także wolał się zjawiać entr'acte. Zdecydowanym tonem zapowiadał w English Clubie, że może zostać jeszcze tylko na jednego drinka, po czym zostawał na trzy. Potem wskakiwał do czekającego powozu i gnał przez miasto, wbiegał po legendarnych schodach i tak jak ten młodzieniec wślizgiwał się do środka przez złote drzwi. Baletnice tańczyły z wdziękiem na scenie, a on szeptał „excusez moi", zdążając na swoje stałe miejsce w dwudziestym rzędzie, z którego miał doskonały widok na damy w lożach. Spóźnianie się, pomyślał hrabia i westchnął. Cóż za rarytas młodości. Potem się odwrócił i zaczął krążyć po apartamencie. Najpierw podziwiał wspaniałe rozmiary salonu i jego dwóch żyrandoli. Podziwiał malowaną boazerię w małej jadalni i wymyślny mosiężny mechanizm umożliwiający zamknięcie dwuskrzydłowych drzwi sypialni. Krótko mówiąc, oglądał wnętrze całkiem jak potencjalny kupiec odwiedzający te pokoje po raz pierwszy. Gdy znalazł się w sypialni, przystanął przed stolikiem z marmurowym blatem, na którym stały różne bibeloty. Wybrał spośród nich nożyczki, cenione niegdyś przez jego siostrę. Miały kształt czapli białej, ich długie srebrne ostrza były ptasim dziobem, a mała złota śrubka na sworzniu - ptasim okiem. Całość miała tak niewielkie rozmiary, że z trudem wsuwał w otwory kciuk i palec wskazujący. Spoglądając z jednego końca apartamentu na drugi, hrabia przeprowadził szybki inwentarz wszystkiego, co miało tam pozostać. Rzeczy osobiste, meble i objects d'art, które przyniósł do tego apartamentu przed czterema laty, były przedmiotami ocalałymi z pierwszej wielkiej selekcji. Gdy bowiem do hrabiego doszła wieść o egzekucji cara, natychmiast wyruszył z Paryża do Rosji. W ciągu dwudziestu dni przebył ziemie zamieszkiwane przez sześć narodów i ominął osiem batalionów walczących pod pięcioma różnymi sztandarami, by wreszcie 7 sierpnia 1918 roku dotrzeć do Leniwejgodziny, mając jedynie plecak na plecach. Wieś była na skraju wrzenia, a dom w rozpaczy, lecz jego babka hrabina zachowała typowe dla siebie opanowanie.
- Sasza - powiedziała, nie wstając z krzesła - jak dobrze, że wróciłeś. Pewnie umierasz z głodu. Zjedz ze mną podwieczorek.