Nowe tłumaczenie - klucz do zrozumienia tajemnicy „Mistrza i Małgorzaty"

Mogłoby się wydawać, że o arcydziele Bułhakowa powiedziano już wszystko. Po 50 latach od ukazania się książki Grzegorz Przebinda wraz z żoną Leokadią i synem Igorem udowadniają swym nowym tłumaczeniem, że to nieprawda.

Z rodziną Przebindów rozmawia Maria Makuch.

- Skąd idea przetłumaczenia „Mistrza i Małgorzaty"?
Grzegorz Przebinda: Gdy w połowie lat 80. robiłem obszerne przypisy do wydania w Bibliotece Narodowej, Igor miał wtedy 3 lata. „Mistrz i Małgorzata" wtedy go nie zajmowały, ale umiał już czytać. Potem Igor stał się gorliwym czytelnikiem tego właśnie wydania w tłumaczeniu Ireny Lewandowskiej i Witolda Dąbrowskiego, i ta książka go zafascynowała.

- Igorze, czyli przeczytałeś pierwszy raz tę książkę jako dziecko?
Igor Przebinda: Wydaje mi się, że miałem wtedy jakieś 10 lat - to było wtedy wybiórcze czytanie, raczej ignorowałem motyw biblijny, skupiałem się raczej na wątkach obyczajowych - to było to, co najbardziej mnie interesowało. Nie byłem wtedy jeszcze w stanie sam tej książki przyswoić, bo jednak w wieku 10 lat rozumie się tylko część rzeczy. W sumie od tamtego czytania, przeczytałem ją kilkanaście razy.

Leokadia Przebinda: Minęło już tyle lat od starego przekładu, nieważne jaką on ma wartość, czas na nowy przekład, na próbę nowego. Marzyłam, by kiedyś z synem coś takiego przedsięwziąć i on ten pomysł chwycił. Z Igorem zaczęłam myśleć o przekładzie, bo my w odbiorze języka zgadzamy się dość dokładnie. Największą wartością tego naszego przekładu jest uwspółcześnienie.

Igor Przebinda: Dla mnie największą wartością jest odczytanie tej powieści i zrozumienie jej dogłębnie.
Grzegorz Przebinda: Także rytmu i logiki.

- Często przekład to niewiarygodna łamigłówka. Co zrobić, żeby nie zatracić głębokiej struktury, ale również formy?
Leokadia Przebinda: Poskładać tak, by było to zadowolenie - "o teraz wiem, że mi się udało"? Wiele razy dążyliśmy do tego, by wszystkie trzy osoby w zespole powiedziały: tak, akceptuję.

- Jak dochodziliście do takiego wniosku? Czy odbywało się to na drodze sporów, a może Grzegorz był tym autorytetem?
Igor Przebinda: To zależy o jakim fragmencie mówimy, jakim konkretnym rozdziale, akapicie, słowie.
Grzegorz Przebinda: I jeszcze o etapie, na jakim tłumaczenie się znajdowało. Byliśmy o wiele bardziej zgodni, gdy przekład już doprowadzaliśmy do ostatecznego rezultatu. Natomiast to, co jest trudnością każdego przekładu zbiorowego - ale też potem, jeśli się znajdzie z tego wyjście, jest jego wartością - to to, iż poza dodanymi formami było też parę równie dobrych, które w przekładzie się nie znalazły.

Leokadia Przebinda: Trójka jest dobrym układem - nie mówię już o samej magiczności liczby, ale o tym, że jest arbiter, że jest dwóch mówiących „tak", ale przesądza zdanie trzeciego.

- Rola Igora jest nieprzeceniona, bo troszczył się o odbiorcę swego pokolenia.

Igor Przebinda: Zdarzało mi się wrzucać na Facebooka jakieś fragmenty i pytać.

Leokadia Przebinda: Aneta, nasza córka, jest młodsza o 8 lat od Igora i jej zdanie jako nowego przyszłego czytelnika również się liczyło.

- Igor, podaj przykład swojej zasługi, jakiegoś konkretu, frazy, której się przysłużyłeś. Jakiejś konsultacji na Facebooku?

Igor Przebinda: Mój ulubiony motyw z całej książki to jest ten przysłowiowy kocur. W scenie z rozdziału „Czarna magia" jest sytuacja, kiedy ekipa teatru Varietes wchodzi do przymierzalni i pojawia się świta Wolanda. W tym momencie kot Behemot wykonuje drobny numer z piciem wody z karafki i wycieraniem sobie wąsów. Puenta sceny jest taka, że wszyscy jęknęli z zachwytu, a charakteryzator zajęczał: „ale kocur". I to w obecnym języku jest dwukodowe, bo kocur z jednej strony jest kocurem, kotem, z drugiej strony od paru lat funkcjonuje slangowe powiedzenie, że jeśli coś jest kocurem, to jest świetne, np. „Widziałeś ten film?". „No widziałem, kocur".

Grzegorz i Leokadia: A my tego nie wiedzieliśmy.

Grzegorz Przebinda: Chcieliśmy, by to nowe pokolenie czytało właśnie ten utwór, bo nie będą go czytać Ci, którzy mówią: „następny przekład nie jest potrzebny".