Jak trudno ocenić historię

Najcięższym grzechem, jaki może popełnić ktoś, kto pisze książkę o historii, jest tworzenie z jej bohaterów ludzi nieomylnych, posągowych ideałów, nadających się tylko do umieszczenia na cokole czy w podręczniku. To właśnie ta praktyka sprawia, że czytanie publikacji historycznych to w naszym kraju ciągle zajęcie mocno niszowe, uważane przez większość za nudę i stratę czasu. „Takie rzeczy to nie dla mnie, bo przecież i tak nigdy nie dokonam tych wszystkich wielkich rzeczy" - myśli statystyczny Kowalski, szerokim łukiem omijając w księgarni regał z traktującymi o przeszłości pozycjami. Co zrobić, by tak nie było? Wystarczy pokazać Kowalskiemu „Trzech kumpli".
Historia Pyjasa, Wildsteina i Maleszki napisana jest bez wielkich słów i patosu. Widzimy ich jako ludzi - młodych, wiernych swoim ideałom, ambitnych, działających z wielką determinacją dla dobra Ojczyzny. Wszystkie te przymioty nie odbierają jednak „trójwymiarowości" obrazu - czytamy o przyjacielskich spotkaniach, dowcipach, długich dyskusjach o literaturze, próbach szukania swojego miejsca, sposobu na życie... Skrupulatnie odmalowana jest też „druga strona medalu" - mamy okazje poznać tamte czasy również z perspektywy oficerów SB, zgłębić ich punkt widzenia, motywacje, oceny siebie, opozycjonistów, istniejącego wtedy systemu... Ocenę zachowań bohaterów pozostawiona jest czytelnikowi. Sami musimy odpowiedzieć sobie na pytanie, co sądzić o zdradzie Maleszki, tajemniczej śmierci Pyjasa i na ile wierzyć mętnym tłumaczenia SB- ków. Nawet jeżeli nie jesteśmy w stanie zrobić tego w sposób jednoznaczny, z pewnością wiele wyniesiemy z tej podróży w nieodległą, ale pełną znaków zapytania historię naszego kraju.

 

Recenzent: Maciej Nycz