Kolejna, genialna odsłona Kamila Janickiego

Zaryzykuję stwierdzenie, że nie ma chyba osoby, która nie słyszałaby o sprawie Rity Gorgonowej - może nawet nie znać szczegółów, ale myślę, że samo nazwisko mogło jej się obić o uszy. Rita Gorgonowa w powszechnej świadomości utrwaliła się więc jako symbol największej zbrodniarki dwudziestolecia międzywojennego. Dziś, po tylu latach, córka i wnuczka skazanej kobiety walczą o jej rehabilitację, chcąc doprowadzić do rewizji procesu, który wówczas opierał się na poszlakach, a dodatkowo nie wszystkie wątki zostały w nim wzięte pod uwagę. Jednak nawet gdyby do tego doszło, to mam wrażenie, że i tak te dwa słowa: „sprawa Gorgonowej" oznaczać będą już zawsze jedno: zbrodnię kobiecą. Ale gdy sięgnąć głębiej do materiałów archiwalnych, okaże się, że Rita nie była jedyną „złą kobietą". I właśnie jej podobnym postanowił przyjrzeć się bliżej Kamil Janicki, autor, którego książki mogłabym jeść łyżeczkami, takie są dobre.

Zacznijmy jednak może od tego, że „kobiety zawsze popełniały przestępstwa i przedwojenne Polki nie stanowiły w tej materii żadnego wyjątku" (str. 15) - wszak zbrodnia jest zjawiskiem uniwersalnym dla każdego miejsca i dla każdego czasu. Ale o ile wcześniej zejściu kobiet z dobrej drogi towarzyszyło milczenie, o tyle od lat trzydziestych narodziła się obsesja na tym punkcie, umiejętnie podsycana przez prasę brukową. Dziennikarze lubowali się w epatowaniu drastycznymi czasem szczegółami przestępstw popełnianych przez niewiasty, co wiązało się także z jeszcze jednym aspektem odzyskanej niedawno wolności: tematem tabu przestał być seks, a to właśnie nim niejednokrotnie starano się tłumaczyć wszelkie występki. Szczególnie ekscytująca dla gawiedzi była także warstwa społeczna, w której aż roiło się od niepraworządności. I wcale nie chodziło o biedotę czy robotników, a wręcz przeciwnie, o arystokrację i uprzywilejowane elity. To tutaj kryły się „prawdziwe sensacje", a „wyobraźnię społeczeństwa rozbudzały historie zdemoralizowanych członkiń" (str. 19) tej grupy.

A zaczęło się od księżniczki Zofii Zyty Woronieckiej herbu Korybut. Oskarżono ją o morderstwo z premedytacją - miała zastrzelić swojego narzeczonego, by chwilę po zbrodni, jak gdyby nigdy nic, zamknąć się w łazience i spokojnie wziąć kąpiel. Ale czy naprawdę tylko ona była winna? W Poznaniu zatrzymano młodą kobietę, która listownie szantażowała mężczyzn z pozycją i pieniędzmi. Groziła im, że doniesie ich żonom o grzeszkach pana domu. Rozochociła się, gdy żądane kwoty zaczęły spływać, ale przedobrzyła, gdy napisała do księdza kanonika. Ogromnego szoku doznał mąż pewnej kobiety, gdy dowiedział się, co małżonka porabia w wolnych chwilach. To już chyba wolałby, żeby go zwyczajnie zdradzała, o co ją podejrzewał, a nie prowadziła dom schadzek dla pedofilów. Dwie inne kobiety parały się łapówkarstwem - jedna była Żydówką, druga żoną prezesa sądu; obie za pieniądze obiecywały interwencje na wysokim szczeblu, które miały skutkować np. awansem na wymarzone stanowisko. Marię Zajdlową skazano za zbrodnię najgorszą: zabójstwo własnego dziecka. Rodzina Gierszewskich z kolei jest przykładem na to, że w obliczu pieniężnej fortuny więzy krwi przestają mieć jakiekolwiek znaczenie.

Kamil Janicki w serii Znaku „Prawdziwe historie" wydał trzy książki - ta jest druga w kolejności ukazania się, a za trzecią, jaką miałam niebywałą przyjemność przeczytać, „Damy złotego wieku", przyznałam mu nawet osobisty tytuł autora roku. Taki porządek czytania skłonił mnie do wniosku, że historyk z publikacji na publikację jest coraz lepszy, tylko żeby była jasność - on od razu startował z wysokiego C, bo nie bójmy się tych słów: do pisania to on jest po prostu stworzony. Już pierwsza pozycja była doskonała, a następne jeszcze podnoszą poprzeczkę. Ale co najważniejsze - Janicki potrafi jej sprostać. Pisze lekko, z wdziękiem, a przede wszystkim merytorycznie, koncentrując się nie tylko na samych bohaterkach, ale bogato kreśląc tło obyczajowo-społeczne ich życia. Wybiera interesujące tematy i postaci. I właściwie mogłabym się tak zachwycać jeszcze długo, ale na tym poprzestanę. „Upadłe damy II Rzeczpospolitej" to książka genialna. I jako taką gorąco polecam.

Recenzent: Paula Klich