Mądrość przodków
We współczesnej literaturze polskiej, najwięcej miejsca kulturze chłopskiej poświęca w swoich dziełach Wiesław Myśliwski. Aby napisać powieść „ Kamień na kamieniu", autor musiał - jak sam mówi - sięgnąć do „przepadłej pamięci swoich dziadków". Tylko w sobie wiadomy sposób potrafił wydobyć z niej wartości i ludzką mądrość, odtworzyć sposób ich patrzenia na świat i skonfrontować go z umykającym czasem.
Książka jest długą i fascynującą opowieścią Szymona Pietruszki, jednego z czterech braci chłopskiej rodziny. Brakło by tu miejsca, aby wymienić jak wiele spraw, ile ciekawych wypadków opisuje w niej narrator. Wystarczy wspomnieć historię budowy rodzinnego grobu - motyw przewijający się przez całą fabułę; opowieść o drodze, która w „nowych czasach" stała się ruchliwa i bardzo utrudniała życie mieszkańcom wsi; wzruszające opisy relacji młodego, dorastającego syna z rodzicami i braćmi; pełen chłopskiej mądrości, rozważań o życiu i śmierci pobyt w szpitalu, czy dowcipne opisy wiejskich zabaw i odpustów, które musiały kończyć się ogólną bójką... bo uznawano je za nieudane.
Oprócz nich "Kamień na kamieniu" zawiera historię życia Szymka, czyli wydarzenia zawarte w trzech, ustawicznie przeplatających się planach czasowych. Pierwszym są lata przedwojenne, czasy dzieciństwa. Z tego okresu na uwagę zasługuje historia o tym, w jakich okolicznościach pierwszy raz Szymek się popłakał. Kolejnymi ramami czasowymi są wojna (opowieści o życiu w partyzantce, czy o ucieczce z rąk żołnierzy przed niechybną śmiercią) i czasy po wyzwoleniu (dorosłość, praca milicjanta i urzędnika udzielającego cywilnych ślubów, kontakty z kobietami, wiejskie zabawy). I trzeba przyznać, że to wyjątkowo barwne życie... a może zwykłe, najzwyklejsze, tylko ciekawie opowiedziane?
Powieść, której tytuł wziął się od ludowej przyśpiewki jest uznawana za arcydzieło. "Kamień na kamieniu, na kamieniu kamień, a na tym kamieniu jeszcze jeden kamień..." takie jest motto tej chłopskiej epopei. Bez wątpienia nie ma w tych stwierdzeniach przesady. Myśliwski dotyka w niej ogólnoludzkich problemów: życia, śmierci, pracy, relacji z matką, ojcem, braćmi. Jednak najważniejsze wydaje się to, że bohater-narrator zauważa nieustanną zmienność świata. W niej natomiast dostrzega i przyjmuje za zwyczajne i ludzkie - przemijanie.
To jedna z najmądrzejszych książek polskiej literatury ostatnich lat, a może i literatury w ogóle. Co chwila natrafiamy w niej na zdania, które wyjaśniają i komentują, już nie tylko życie Szymka, ale nasze własne. To powieść, której należy się uważna lektura. Gorąco polecam powieść "Kamień na kamieniu" Wiesława Myśliwskiego.
Recenzent: Piotr Figura
Wznowienie jednej z najważniejszych powieści Wiesława Myśliwskiego, uznawanej za zwieńczenie tak zwanego nurtu wiejskiego. Burzliwe losy Szymona Pietruszki i jego brata, Michała, są punktem wyjścia do opowieści o polskiej wsi - jej zawiłej historii i odchodzącej w przeszłość tradycji. Jak zawsze u Myśliwskiego najistotniejszy jest jednak wymiar symboliczny, w który zostajemy wprowadzeni od pierwszych zdań: „Wybudować grób. To się tylko tak mówi. A kto nie budował, nie wie, co taki grób kosztuje. Choć grób, mówią, też dom, tylko że na tamto życie. Bo wieczność nie wieczność, ale swój kąt powinien człowiek mieć”.
"Narrator Kamienia na kamieniu (…) jest dosłownie i metaforycznie rozbitkiem, cudem ocalałym z katastrofy całej cywilizacji, może jedynym, który potrafi jeszcze sporządzić jej testament. Dlatego jego pamiętnik musi zebrać w sobie całe bogactwo dawnego świata, odtworzyć jego topografii, materialne wyposażenie, świat wartości."
/Zygmunt Ziątek/
"Myśliwski, wypełniając wielowiekowe puste miejsce w polskiej literaturze, bierze na siebie cały ciężar odwiecznych epickich zobowiązań artystycznych (…) , nawiązuje z całą powagą do tradycji, podejmując ryzyko epickiej wzniosłości."
/Henryk Bereza/